Την 21η Μαΐου τα ΕΠΤΑΝΗΣΑ γιορτάζουν το έπαθλο για τους αγώνες και τις θυσίες ενός μέρους του Ελληνικού Έθνους που δε δίστασε να αντιμετωπίσει τη τεράστια δύναμη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Οι Επτανήσιοι ποτέ δε δέχτηκαν παθητικά την κατάπνιξη των πόθων τους. Από το Δημοκρατικό Κατάστημα Αργοστολίου ξεπήδησε ο Ριζοσπαστισμός ο οποίος γέννησε τον αγώνα για την απομάκρυνση των Άγγλων και οδήγησε στην Ένωση των νησιών μας με την Ελλάδα.
Στις 16 Μαΐου 1864 ο απεσταλμένος του Βασιλείου της Ελλάδας Θρασύβουλος Ζαΐμης παρέλαβε από το τελευταίο άγγλο Αρμοστή Στορξ, τα ερειπωμένα φρούρια της Κέρκυρας και στις 21 Μαΐου 1864 έγινε η επίσημη παράδοση των νησιών μας. Τη μέρα αυτή τα νησιά του Ιονίου γίνονται τμήμα του Ελληνικού κράτους και όλοι γιορτάζουν, ενώ υποστέλλεται η Αγγλική σημαία, ανυψώνεται η Ελληνική και συγχρόνως αποχωρούν οι Αγγλικές αρχές κατοχής. Από τους ξέφρενους όμως πανηγυρισμούς του ανυποψίαστου κόσμου, απουσιάζουν οι κορυφαίοι ηγέτες και μάρτυρες του ριζοσπαστικού αγώνα, ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφεράτος. Απουσιάζουν συνειδητά και προκλητικά. Ο ένας μένει κλεισμένος στο σπίτι του, αρνούμενος να συμμερισθεί αυτό το εθνικό μεθύσι για να αυτοσυγκεντρωθεί και ο άλλος παρακολουθεί τις εκδηλώσεις πίσω από μια μισόκλειστη γρίλια με τη καρδιά σφιγμένη. Γιατί; Tί είχε συμβεί;
To 1809 η Βρετανία κατέλαβε τη Ζάκυνθο και τη Κεφαλονιά. Μετά το συνέδριο της Βιέννης (1815), με την ειδική συνθήκη των Παρισίων (24 Νοεμβρίου 1815), η Βρετανία ανέλαβε τη προστασία των Επτανήσων. Η συνθήκη προέβλεπε τη προστασία ενός Ελεύθερου και Ανεξάρτητου κράτους, του κράτους των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων. Αυτό ουδόλως ετηρήθη από τη Μ. Βρετανία. Η προστασία εξετράπη αμέσως και επισήμως, δια του αντιδραστικού συντάγματος του Μαίτλαντ του 1817, σε ανοικτή και όλως βίαιης επικυριαρχία. Από το παρατήριο αυτό των Επτανήσων η Βρετανία:
α) Εποπτεύει όλη την οικονομική κίνηση στο Αιγαίο,
β) Παρεμβαίνει στις σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους υπηκόους της,
γ) στην αρχή της Ελληνικής Επανάστασης αντιπράττει προς τους Έλληνες, ύστερα συμπράττει για να προωθεί αγγλόφιλα αισθήματα και ληστρικά δάνεια.
Μέσα σ΄αυτό το κλίμα και με αυτό το πνεύμα οι Άγγλοι οργάνωσαν την Ιόνιο πολιτεία. Όταν άρχιζε μέσα σε δύσκολες περιστάσεις τη σταδιοδρομία του το Ελληνικό κράτος (1832) και διαμορφώνονταν των Ελλήνων η μεγάλη Ιδέα (1844), εύλογο αυτό ήταν να ασκεί έλξη προς τους Επτανήσιους, αφού μάλιστα πολλοί Επτανήσιοι πρωτοστατούσαν στην οικοδόμηση του Νέου Ελληνικού κράτους (Καποδίστριας, Μεταξάς). Έτσι σταδιακά άρχισε να διαμορφώνεται το αίτημα για Ένωση με την ευρύτερη ελληνική πατρίδα. Το αίτημα αυτό κατά τη δεκαετία του 1840 έπαιρνε ολοένα ευρύτερο περιεχόμενο (κοινωνικό, πολιτικό, εθνικό) και μαχητική έκφραση (μαχητικές εκδηλώσεις του Σταυρού (ΣΕΠ 1948), εξέγερση της Σκάλας (1849)).
Τότε διαμορφώθηκαν στα Ιόνια νησιά τρία κόμματα ή πολιτικά μορφώματα:
1) Oι Προστασιανοί. Ευγενείς και άλλοι που εξαρτούσαν τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντα τους από την αγγλική παρουσία.
2) Οι Μεταρρυθμιστές. Κόμμα που προέβαλε την ανάγκη μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817, που τόνιζε την ανάγκη ανόδου του μορφωτικού επιπέδου των Επτανησίων και μετέθετε την Ένωση στο απώτερο μέλλον.
3) Οι Ριζοσπάστες. Παράταξη η οποία σε αδιαχώριστη ενότητα πρόβαλε τις αρχές της Ελευθερίας, της Εθνικής Ανεξαρτησίας, της Λαϊκής Κυριαρχίας και της Κοινωνικής Δικαιοσύνης.
Προωθούσαν θαρραλέα και μαχητικά το αίτημα της Ένωσης. Συνδέθηκε με κινήματα και ηγετικές μορφές της Επαναστατικής Ευρώπης και διακήρυξε την ανάγκη ίδρυσης μιας Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας στη βάση της αλληλεγγύης των λαών. Στις 26 Νοεμβρίου του 1850 η κινητοποίηση είχε φθάσει στη κορύφωσή της. Ήταν μια αξέχαστη στιγμή στους αγώνες του Επτανησώτικού λαού όταν ο Ριζοσπάστης βουλευτής Ιωάννης Δετοράτος-Τυπάλδος, σε μια ενθουσιώδη Βουλή, προτείνει το ψήφισμα για την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα. Το ψήφισμα έλεγε:<< Επειδή η Ανεξαρτησία, η Κυριαρχία και η Εθνικότης εκάστου λαού είναι δικαιώματα φυσικά και απαράγραπτα διακηρύττει ότι η ομόθυμος, στερεά και αμετάτρεπτος θέληση του Επτανησιακού λαού, είναι η ανάκτηση της ανεξαρτησίας τους και η ένωση αυτού με το λοιπό Έθνος του, την απελευθερωμένη Ελλάδα>>. Το ψήφισμα αυτό υπέγραψαν οι: Γεράσιμος Λιβαδάς, Ναδάλης Δομενεγίνης, Γεώργιος Τυπάλδος, Φραγκίσκος Δομενεγίνης, Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, Ιωσήφ Μομφεράτος, Τηλέμαχος Παϊζης, Ιωάννης Τυπάλδος, Άγγελος Σιγούρος-Δεσύλλας, Στ. Πυλαρινός, Χριστόδουλος Τοφάνης.
Η προστάτρια δύναμη θορυβημένη αντέδρασε άμεσα. Χρησιμοποίησε όπλα, κατέφυγε σε διώξεις, καταδίκες, απαγχονισμούς, εξορίες, εκλογικές νοθείες. Κατέβαλε κάθε προσπάθεια να περιορίσει και να ελέγξει την εξάπλωση του Ριζοσπαστισμού. Επιδίωξε να αποκεφαλίσει το κίνημα, να τρομοκρατήσει το λαό, να σκορπίσει τη σύγχυση. Παράλληλα, μετά το κριμαϊκό πόλεμο (1854-1857), η βρετανική διπλωματία άρχισε να μελετά άλλους τρόπους υπεράσπισης των συμφερόντων της στον Ελλαδικό και μεσογειακό χώρο, και γενικά λειτούργησε περίπου ως εξής:Ένωση θέλετε; Ένωση θα έχετε!! Απλά θα υποβάλλεται ικετήριες επιστολές προς τη Βασίλισσά μας και εμείς αντί να έχουμε βάση ελέγχου της μεσογείου τη Κέρκυρα, μπορούμε να μετακομίσουμε στην Αθήνα. Αρκεί εσείς οι Επτανήσιοι και οι λοιποί Έλληνες, να εκλέξετε για Βασιλιά άτομο αρεστό σε μας, που θα δείξει κατανόηση στις επιδιώξεις μας.
Συγκεκριμένα η Βρετανική διπλωματία την εποχή εκείνη:
1) Aναζητεί πρόσωπο αρεστό για το Βασιλικό θρόνο στην Ελλάδα μετά την έξωση του Όθωνα (1862)
2) Διαπραγματεύεται με τους κηδεμόνες του νέου υποψηφίου τις απολαβές και τις υποχρεώσεις του
3) Του εξασφαλίζει χορηγίες (σας θυμίζει κάτι;)
4) Του ζητεί να υπογράψει ότι:
a) Δεν θα ασκεί πολεμική κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γιατί αυτή είναι χρήσιμο ανάχωμα έναντι της Ρωσίας
β) Του ζητεί να αναλάβει τις οικονομικές υποχρεώσεις που είχε υπογράψει ο Βρετανικός Αρμοστής προς την Ιονική Τράπεζα, προς τον Αυστριακό κλάδο της εταιρείας Loyd, προς την εταιρεία υγραερίου της Μάλτας και άλλους δικαιούχους
γ) Του ζητεί να υπογράψει τη συνταξιοδότηση Βρετανών αξιωματούχων της Ιόνιας Πολιτείας αφού αυτή η περιοχή επρόκειτο να ενσωματωθεί στο Ελληνικό κράτος.
Με αυτές τις προϋποθέσεις η Βρετανική Πολιτική προωθούσε την ένωση. Με το κλείσιμο των ριζοσπαστικών εφημερίδων και τη πεντάχρονη εξορία (Οκτ. 1851 – Φεβ. 1857) των ηγετών Ηλία Ζερβού-Ιακωβάτου και Ιωσήφ Μομφεράτου δημιουργείται στο κόμμα των Ριζοσπαστών σοβαρό κενό ηγεσίας. Το κέντρο του κινήματος μετατοπίζεται από τη Κεφαλονιά στη Ζάκυνθο με την ανάδειξη και προώθηση του Κων/νου Λομβαρδού. Ο τελευταίος αλλοίωσε τα ριζοσπαστικά οράματα και αφυδάτωσε τα αιτήματα της Ένωσης.
Το 1858 το κόμμα των Ριζοσπαστών διασπάται σε Ενωτικούς και Αληθείς. Οι Αληθείς Ριζοσπάστες υπό τους Κεφαλλήνες Ηλία Ζερβό Ιακωβάτο και Ιωσήφ Μομφεράτο μένουν πιστοί στις δημοκρατικές και κοινωνικές αρχές του Ριζοσπαστισμού. Οι Ενωτικοί Ριζοσπάστες υπό τον Ζακυνθινό Κων/νο Λομβάρδο εμφανίζονται ρεαλιστές και συμβιβασμένοι με την ιδέα της Ένωσης άνευ άλλου όρου και κοινωνικού περιεχομένου.
Ο Ριζοσπαστισμός υπήρξε κίνημα εθνικοαπελευθερωτικό και αστικοδημοκρατικό. Ο λόγος των Ριζοσπαστών φαίνεται επηρεασμένος από τη Γαλλική Φεβρουαρινή Επανάσταση του 1848, την ουτοπιστική σοσιαλιστική ιδεολογία του Saint-Simon, τις καινοκτημονικές θεωρίες του Proudhon και τις θέσεις του Ιταλού πολιτικού και στοχαστή του Risorgimento, του Mazzini. Το αίτημα της Εθνικής Ανεξαρτησίας το συνδύαζε με εκείνο της λειτουργίας δημοκρατικού πολιτεύματος. Γι’ αυτό και ενέτασσε τον αγώνα για την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα στο παραπάνω πλαίσιο αιτημάτων και διεκδικήσεων. Διαφορετικά, θεωρούσε την Ένωση κήρυγμα μονομερές και αντιπατριωτικών, που εξυπηρετούσε μόνο τα συμφέροντα της Αγγλικής πολιτικής και διπλωματίας. Ακριβώς εδώ βρίσκεται το κύριο σημείο της διαφωνίας, της ρήξης και της διάσπασης του Ριζοσπαστικού κινήματος, αυτό ήταν το πεδίο του εσωτερικού αγώνα του Ριζοσπαστισμού.
Αποτέλεσμα αυτής της διάσπασης είναι το σημαντικότατο γεγονός της συνειδητής απουσίας του Προέδρου και του Αντιπροέδρου της 12ης Ιονίου Βουλής από το σώμα της τελευταίας, 13ης Ιονίου Βουλής. Πρόεδρος στη 12η Βουλή ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, Αντιπρόεδρος ο Ιωσήφ Μομφεράτος, Αληθείς Ριζοσπάστες και οι δύο, αγνοί αγωνιστές, αγνοί πατριώτες, αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στις κυρωτικές εργασίες τις 13ης Βουλής.
Αξίζει να αναφερθεί πως μετά την Ένωση, μεταρρυθμιστές και Προστασιανοί εμφανίσθηκαν σχεδόν όλοι ως Ριζοσπάστες. Οι σοβαρότεροι Μεταρρυθμιστές προσχώρησαν στο κόμμα των Αληθών Ριζοσπαστών και οι Προστασιανοί και οι ελάσσονες Μεταρρυθμιστές στο κόμμα των Ενωτικών Ριζοσπαστών.
Αναμφίβολα βέβαια η Ένωση είχε πολλές θετικές παρενέργειες. Οι Ριζοσπάστες, παρά τις μετά το 1858 διαφορές τους, θα έφερναν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο ένα νέο πολιτικό πνεύμα. Η εξαντλητική αντιπαράθεση επιχειρημάτων μεταξύ Ριζοσπαστών και Μεταρρυθμιστών και αργότερα μεταξύ Αληθών και Ενωτικών στο πλαίσιο των συνεδριάσεων της Ιονίου Βουλής, αλλά και στο πλαίσιο της πλούσιας αρθρογραφίας στον πλούσιο τότε Επτανησιακό Τύπο, διαμόρθωσε μια παρακαταθήκη ιδεών που θα μετεκενώνονταν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Άλλωστε τα πρώτα βήματα του κοινωνισμού στην Ελλάδα συνδέονται με ονόματα Επτανησίων (Πανάς, Χοϊδας, Δρακούλης, Αντύπας).
Η Ένωση αποτέλεσε την πρώτη ικανοποίηση, έστω φαινομενικά, της πολιτικής της μεγάλης ιδέας. Παράλληλα οι Επτανήσιοι έφεραν μαζί τους στην ελλαδική κοινωνία μια πνευματική παράδοση, που εκφράζεται με ονόματα όπως ο Σπ. Ζαμπέλιος, ο Πέτρος Βράϊλας Αρμένης, ο Παύλος Καλλιγάς και άλλοι. Έφεραν επίσης μια λαμπρή και επιβλητική ποιητική κληρονομιά (με κορυφαίο όνομα το Σολωμό) και ώριμο το αίτημα για αναγνώριση της δημοτικής γλώσσας ως μέσου σκέψης και έκφρασης των Νεοελλήνων.
Σε κάθε ιστορική περίοδο φαίνεται να δικαιώνονται διαφορετικές συμπεριφορές και δράσεις. Δεν μπορούμε να αποφαινόμαστε οριστικώς και διαπαντός επί του ποιος σε όλη αυτή τη περίοδο είχε δίκιο. Η αγωνιστικότητα και η αγνότητα των Αληθών Ριζοσπαστών, που αρνηθέντες αξιώματα πέθαναν κάποτε εν απολύτω αξιοπρέπεια και σιωπή (και ένιοι εξ αυτών, όπως ο Μομφεράτος, εν απολύτων πενία); η αγωνιστικότητα και ο πραγματισμός των Ενωτικών Ριζοσπαστών, που άρπαξαν την ευκαιρία της Ένωσης και οδήγησαν τα Επτάνησα στη Μεγάλη πατρίδα; ο σοβαρός σκεπτικισμός των Μεταρρυθμιστών, με την πνευματική προσθήκη ενός Βράϊλα-Αρμένη, ενός Κάλβου και πολλών άλλων φωτισμένων μυαλών, που πάσχιζαν για την ευρύτερη παιδεία; η με αυταπάρνηση διεκδικητικότητα άλλων σεβάσμιων προσωπικοτήτων, όπως του Μητροπολίτη Κέρκυρας Αθανασίου; ή ο τυχοδιωκτικός καιροσκοπισμός των Προστασιανών-Καταχθονίων;
Οι Ριζοσπάστες έφυγαν από τη ζωή με τη πεποίθηση ότι ο Ριζοσπαστισμός ηττήθηκε στην Ελλάδα. Στο νεκροταφείο στο Δράπανο, πάνω από το τάφο του Ηλία ζερβού-Ιακωβάτου είναι τούτα εδώ τα λόγια γραμμένα: Μόχθους πολλούς και πλείστε θυσίας υποστάς υπέρ πατρίδος συνενεγκών. Αντί των οποίων, μόνον τας αδικίας και τας πικρίας του κόσμου συλλέξας, κείμαι ενταύθα. Ο Ρόκκος Χοϊδας πεθαίνει μέσα στις φυλακές το 1890 για εξύβριση του Βασιλέως. Παρά το γεγονός ότι ήταν ασθενής, δεν δέχθηκε να αποφυλακισθεί υπό τον όρο ότι θα ζητούσε συγνώμη. Το 1896 ο δημοσιογράφος, ποιητής και διεισδυτικός παρατηρητής, ο Παναγιώτης Πανάς αυτοκτονεί στο ξενοδοχείο των Ξένων στο Πειραιά, πενής, ασθενής και παραγκωνισμένος. Το 1907 ο Μαρίνος Αντύπας, δολοφονείται στο Κιλελέρ.
Φτου ξελευθερία για όλους! 